ประวัติความเป็นมา
ศูนย์พัฒนายาไทยและสมุนไพร เป็นหน่วยงานในสังกัดสถาบันการแพทย์แผนไทย กรมพัฒนาการแพทย์แผนไทยและการแพทย์ทางเลือก กระทรวงสาธารณสุข จัดตั้งขึ้นในปี พ.ศ. 2549 ภายใต้ความร่วมมือระหว่างกรมพัฒนาการแพทย์แผนไทยและการแพทย์ทางเลือก กระทรวงสาธารณสุข กับ สำนักงานพัฒนาวิทยาศาสตร์และเทคโนโลยีแห่งชาติ กระทรวงวิทยาศาสตร์และเทคโนโลยี โดยมีเป้าหมายเพื่อให้เกิดการพัฒนาด้านสารสกัดสมุนไพรระดับกึ่งอุตสาหกรรม (Pilot Scale) ก่อนเข้าสู่ขั้นตอนของกระบวนการผลิตในระดับอุตสาหกรรม (Industrial Scale) ซึ่งเป็นการศึกษาศักยภาพและต้นทุนการผลิตสารสกัดสมุนไพร ในการพัฒนาเป็นผลิตภัณฑ์สมุนไพรที่ใช้ในธุรกิจบริการสุขภาพ เพื่อการพัฒนาภูมิปัญญาไทยและสมุนไพรให้เกิดคุณค่าและมูลค่าทางเศรษฐกิจ
ถัดมาในปี พ.ศ. ๒๕๕๘ กรมการแพทย์แผนไทยและการแพทย์ทางเลือก ได้มีการส่งเสริมให้มีการใช้สมุนไพรเพื่อการพึ่งพาตนเอง ส่งเสริมสถานบริการสาธารณสุขใช้ยาสมุนไพรไทยในการรักษาผู้มารับบริการ พัฒนาให้ยาสมุนไพรผ่านกระบวนการผลิตที่ได้มาตรฐาน และเข้าสู่บัญชียาหลักแห่งชาติเพิ่มมากขึ้น โดยมีกระบวนการพัฒนาตลอดสายการพัฒนา(Value Chain) ตั้งแต่ต้นน้ำ กลางน้ำ และปลายน้ำ รวมถึงพัฒนาผลิตภัณฑ์สุขภาพให้มีคุณภาพ มาตรฐาน สามารถแข่งขันได้ในประเทศกลุ่มอาเซียน (ASEAN) จึงเกิดแนวคิดในการจัดตั้งหน่วยงานซึ่งมีภารกิจเกี่ยวกับการพัฒนานวตกรรมสมุนไพรตามยุทธศาสตร์ด้านพัฒนาผลิตภัณฑ์และสมุนไพร เพื่อสนับสนุนการเกิดพระราชบัญญัติสมุนไพรแห่งชาติ มีการบริหารจัดการตั้งแต่ปัจจัยการผลิต เพิ่มศักยภาพการแข่งขัน (คุณภาพ/ความปลอดภัย/ความเชื่อมั่น) ตั้งแต่การรวมกลุ่มของเกษตรกร (ป่าชุมชน) และลดต้นทุนปัจจัยการผลิตร่วมสนับสนุนพันธุ์ที่ดีจากฐานผลิตเมล็ดพันธุ์ชุมชนและการใช้พื้นที่โซนนิ่งโดยบูรณาการร่วมกันกับหลายหน่วยงานที่เกี่ยวข้อง นอกจากนั้น ต้องดำเนินการเรื่องการวิจัยพัฒนา สร้างองค์ความรู้ ระบบการส่งเสริม OTOP /SME การพัฒนาบุคลากร ตั้งแต่ผู้นำ นักวิชาการ ผู้ประกอบการและ SMART FARMER ลดการสูญเสีย โดยการพัฒนาเทคโนโลยี เครื่องจักรกล สถานที่เก็บโกดัง เพื่อเพิ่มมูลค่าเพิ่มทางเศรษฐกิจและสร้างคุณค่าของนวตกรรมสมุนไพรและผลิตภัณฑ์จากธรรมชาติ ศูนย์พัฒนายาแผนไทยและสมุนไพรจึงได้เปลี่ยนสถานะเป็น “ศูนย์พัฒนายาแผนไทยและสมุนไพรแห่งชาติ” โดยเป้าหมายในการสร้างเศรษฐกิจชุมชนให้มีความเข้มแข็งและเกิดความอย่างยั่งยืน ลดปัญหาขาดแคลนสมุนไพร มีนวัตกรรมด้านสมุนไพรสู่ประชาคมโลก และดำเนินงานด้านส่งเสริมการตลาด โดยการสร้างคุณค่าเพื่อเพิ่มมูลค่าสู่ตลาดโลก ผ่านกลไกนำภูมิปัญญาไทยด้านสมุนไพรและยาแผนไทยเพื่อความมั่นคง มั่งคั่งของชาติไทย
ต่อมาในปี พ.ศ. ๒๕๖๑ กรมการแพทย์แผนไทยและการแพทย์ทางเลือก กระทรวงสาธารณสุข มีภารกิจเกี่ยวกับการพัฒนาวิชาการและการบริการการแพทย์แผนไทยและการแพทย์ทางเลือก โดยส่งเสริมและพัฒนาการวิจัย การจัดระบบความรู้ พัฒนาแหล่งผลิตและผลิตภัณฑ์สมุนไพร คุ้มครอง อนุรักษ์ และส่งเสริมภูมิปัญญาการแพทย์แผนไทยและการแพทย์พื้นบ้านไทย พัฒนาคุณภาพมาตรฐานการบริการการแพทย์แผนไทยและการแพทย์ทางเลือก เพื่อนำไปใช้ในระบบบริการสุขภาพอย่างมีคุณภาพ ปลอดภัย และเป็นทางเลือกให้แก่ประชาชนในการดูแลสุขภาพ และตามกฎกระทรวง เรื่อง แบ่งส่วนราชการกรมการแพทย์แผนไทยและการแพทย์ทางเลือก กระทรวงสาธารณสุข พ.ศ. 2561 โดยให้แบ่งส่วนราชการกรมการแพทย์แผนไทยและการแพทย์ทางเลือก จึงเป็นที่มาของการจัดตั้ง “กองพัฒนายาแผนไทยและสมุนไพร”
โครงสร้างกองพัฒนายาแผนไทยและสมุนไพร
(1 ฝ่าย 6 กลุ่มงาน )
- ฝ่ายบริหารทั่วไป
- กลุ่มงานบริการเบ็ดเสร็จ
- กลุ่มงานโรงงานต้นแบบผลิตยาแผนไทย
- กลุ่มงานโรงงานต้นแบบสารสกัดสมุนไพร
- กลุ่มงานนวัตกรรมผลิตภัณฑ์สุขภาพ
- กลุ่มงานพัฒนามาตรฐานและคุ้มครองผู้บริโภคด้านยาแผนไทย
โดยปัจจุบัน กองพัฒนายาแผนไทยและสมุนไพร มีบทบาทและภารกิจที่เกี่ยวข้องกับการพัฒนาศักยภาพผลิตภัณฑ์สมุนไพรด้วยนวตกรรมที่เหมะสม ตั้งแต่ต้นน้ำ กลางน้ำ ปลายน้ำ และพัฒนาคุณภาพมาตรฐานวัตถุดิบสมุนไพร เป็นฐานการผลิตอย่างพอเพียง รวมถึงการเสริมสร้าง ความเข้มแข็งแก่เกษตรกรตลอดจนการบริหารจัดการให้เกิดตลาดกลางวัตถุดิบสมุนไพรของประเทศ รวมถึงการให้บริการแปรรูปวัตถุดิบ ผลิตสารสกัดสมุนไพร การวิเคราะห์คุณภาพทางห้องปฏิบัติการ ผลิตยาแผนไทยด้วยเทคโนโลยีที่ทันสมัยและครบวงจร และวิจัยพัฒนาเทคนิคกระบวนการสกัดสมุนไพรให้ตรงความต้องการทั้งในและต่างประเทศด้วยเทคโนโลยีที่ทันสมัย เป็นการเพิ่มมูลค่าของผลิตภัณฑ์ ต่อไป
กองพัฒนายาแผนไทยและสมุนไพร มีหน้าที่และอำนาจ ดังต่อไปนี้
- ศึกษา วิเคราะห์ วิจัย พัมนา ควบคุมคุณภาพ สร้างนวัตกรรมหรือต้นแบบการแปรรูป การสกัด การผลิต การวิเคราะห์ ยา ยาแผนไทย เวชภัณฑ์ วัตถุดิบ และสารสกัดสมุนไพร เพื่อให้ได้ผลิตภัณฑ์สุขภาพที่มีคุณภาพและมาตรฐาน
- กำกับ ดูแล ส่งเสริม สนับสนุน ผลิต ซื้อ ขาย แลกเปลี่ยน และให้ซึ่งยาแผนไทย เวชภัณฑ์ วัตถุดิบและสารสกัดสมุนไพร รวมถึงผลิตภัณฑ์สุขภาพที่มีคุณภาพและมาตรฐานที่ภาคเอกชนไม่มีความพร้อม ดำเนินการ
- ให้บริการเบ็ดเสร็จ การตรวจวิเคราะห์ การแปรรูปวัตถุดิบ การผลิตสารสกัดและผลิตภัณฑ์สุขภาพ
- ให้การพัฒนาความเชี่ยวชาญเฉพาะทาง การเพิ่มพูนความรู้และทักษะการปฏิบัติงาน ด้านการแปรรูป การสกัด การผลิต การตรวจวิเคราะห์ผลิตภัรฑ์สุขภาพแก่ภาครัฐ ภาคเอกชน ประชาชน และหน่วยงานที่เกี่ยวข้อง
- ถ่ายทอดองค์ความรู้และเทคโนโลยีที่เหมาะสมด้านนวัตกรรมหรือต้นแบบผลิตภัณฑ์สุขภาพ
- ปฏิบัติงานร่วมกับ หรือสนับสนุนการปฏิบัติงานของหน่วยงานอื่นที่เกี่ยวข้องหรือที่ได้รับมอบหมาย